Nasturiler, Hristiyanlığın Doğu Süryani geleneğine bağlı bir kolunu temsil eden ve kökleri Antik Mezopotamya’ya kadar uzanan kadim bir Hristiyan topluluğudur. Günümüzde “Doğu Asurîleri” ya da “Asurîler” olarak da bilinirler. Nasturilik terimi, 5. yüzyılda yaşamış olan Konstantinopolis Patriği Nestorius’un teolojik görüşlerine dayandığı için bu adla anılmışlardır. Nestorius, Hz. İsa’nın ilahi ve beşeri doğasının birbirinden ayrı olduğunu savunmuş, bu görüşü ise 431’deki Efes Konsili'nde sapkın (heretik) ilan edilmiştir. Bu ayrım, Roma ve Bizans kiliseleri tarafından reddedilse de, Mezopotamya ve İran coğrafyasında kabul görmüş ve Nasturi Kilisesi adı verilen bir mezhep ortaya çıkmıştır.
Tarihsel Gelişimleri
Nasturilik, özellikle Sasani İmparatorluğu’nun hoşgörülü yaklaşımı sayesinde Mezopotamya, İran, Orta Asya ve hatta Çin'e kadar yayılmıştır. Bu mezhebin mensupları, “Doğu Kilisesi” olarak da adlandırılan “Doğu Asur Kilisesi”ne bağlıdır. 7. ve 8. yüzyıllarda İpek Yolu boyunca etkili olan Nasturi misyonerleri, Hristiyanlığı Asya’nın iç bölgelerine kadar taşımışlardır. Çin Tang Hanedanı döneminde Nasturilik resmen tanınmış, hatta başkent Chang’an’da kiliseler kurulmuştur.
Nasturiler, 13. yüzyıla kadar birçok bölgede kültürel ve dini açıdan etkili olmuşlardır. Ancak Moğol istilaları, Timur’un katliamları ve daha sonra Osmanlı-Safevi savaşlarının yaşandığı coğrafyalarda büyük kayıplar yaşamışlardır. 19. yüzyıldan itibaren Batılı misyonerlerin bölgeye girmesiyle birlikte Nasturilerle Avrupa kiliseleri arasında temaslar artmış, bu da mezhep içinde bölünmelere neden olmuştur. Bazı Nasturiler Katolikliğe geçerek "Keldani Katolik Kilisesi"ni oluşturmuşlardır.
Osmanlı Dönemi ve Sonrası
Osmanlı İmparatorluğu sınırları içerisinde yaşayan Nasturiler, özellikle Hakkâri ve çevresinde yoğunlaşmışlardı. Yarı özerk yapılarla yaşamlarını sürdüren bu topluluklar, 19. yüzyılda merkezi otoritenin güçlenmesiyle Osmanlı ile çeşitli gerilimler yaşamışlardır. I. Dünya Savaşı sırasında ise Nasturiler, diğer bazı Hristiyan azınlıklar gibi büyük trajedilere maruz kalmış, bir kısmı İran’a, Irak’a ve Suriye’ye göç etmek zorunda kalmıştır.
1920'li yıllarda Türkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla birlikte, Türkiye’de kalan Nasturi nüfusu iyice azalmıştır. Bugün Irak, İran, Suriye ve Lübnan’da Nasturi toplulukları bulunmakla birlikte; ABD, Avustralya, İsveç ve Almanya gibi ülkelere de göç etmiş büyük bir diasporaya sahiptirler.
Kültürel ve Dini Kimlik
Nasturiler, Süryanice’nin doğu lehçesini konuşurlar ve dini ayinlerini bu kadim dilde gerçekleştirirler. İnançlarına göre Hz. İsa iki ayrı doğaya sahiptir ve bu görüşleri onları diğer Hristiyan mezheplerinden ayırır. Günümüzde Nasturi Kilisesi, çeşitli zorluklara rağmen varlığını sürdürmekte; kimliğini, dilini ve inancını koruma mücadelesi vermektedir.
Kaynakça
1. Atmaca, Metin. Nasturiler ve Osmanlı İdaresi (1839–1914). İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2009.
2. Ataseven, Yavuz. “Nasturiler.” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (TDV İA), cilt 32, İstanbul: TDV Yayınları, 2006, ss. 385–389.
3. Aytekin, Eser. Hakkari ve Nasturiler (1839–1924). Ankara: Berikan Yayınları, 2014.
4. Gaunt, David. Katliamlar, Direniş, Koruyucular: Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Anadolu’da Müslüman-Hristiyan İlişkileri. Çev. Gökhan Kaya. İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
5. Mutlu, Servet. “Osmanlı Döneminde ve Cumhuriyetin İlk Yıllarında Nasturiler.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, cilt 6, sayı 26, 2013, ss. 332–340.
6. Çiçek, Kemal. “Osmanlı Arşiv Belgelerinde Nasturiler.” Belleten, cilt 64, sayı 241, 2000, ss. 73–106.
7. Şahin, M. Fatih. Osmanlı Dönemi Hristiyan Mezhepleri ve Misyonerlik Faaliyetleri. İstanbul: Kök Yayıncılık, 2007.
8. T.C. Kültür Bakanlığı. Azınlık Raporları ve Etnik Yapı Çalışmaları Arşivi. Ankara, 1998.
