Küba`ya Bakış

Küba`ya Bakış

 

 Küba Karayip Denizi`nde bir ada ülkesidir. Konum olarak ise Kuzey Amerika ve Karayipler bölgesindedir. Küba`nın başkenti Havana`dır. Hem Küba`nın hem Karayiplerin en büyük şehridir. Küba`nın 2025 yılı son verilerine göre 10.927.715 milyon nüfusu olduğu izlenmektedir. Küba`nın para birimi ise Küba Pesosudur. Küba`nın resmi dili İspanyolcadır. Küba genel olarak Katolik Hristiyan'dır. Milleti oluşturan grup Kübalılardır. Hükümet sistemi ise üniter yarı başkanlı sosyalist cumhuriyeti. Etnik gruplar yüzde 65,1 Beyaz, yüzde 23,8 mulatto, yüzde 10,1 Afrikalılardan oluşur. 

 Küba, Karayip Denizi’nin en büyük adası olup stratejik konumu, doğal zenginlikleri ve siyasi gelişmeleriyle dünya tarihinin en dikkat çekici ülkelerinden biridir. Yüzyıllar boyunca sömürgecilik, kölelik, bağımsızlık mücadeleleri ve devrimlerle şekillenen Küba tarihi diğer çağdaşlarına örnek olmuştur.

 İlk yerleşimler ve İspanyol sömürgesine giriş sürecinde Küba’nın ilk sakinleri, Arawak ve Taíno halkları gibi yerli Kızılderili topluluklarıydı. Bu topluluklar tarımla, balıkçılıkla ve avcılıkla geçiniyor, mısır, manyok ve tütün gibi ürünler yetiştiriyorlardı ilk gelen İspanyol sömürgeciler arasında, Kristof Kolomb’un keşfi sırasında, Kolomb, 1492’de Küba’ya ayak basarak adayı İspanya adına ilan etti. Böylece Küba, İspanyol sömürge imparatorluğunun bir parçası oldu. Kolonileşme ve kölelik sürecinde, 16. yüzyılda İspanyollar, yerli halkı zorla çalıştırarak şeker kamışı ve tütün üretimini başlattı. Yerli nüfus, hastalıklar ve ağır çalışma koşulları nedeniyle hızla azalınca Afrika’dan getirilen köleler üretim gücünün temelini oluşturdu. Ekonomik olarak önemli, 18. ve 19. yüzyıllarda Küba, özellikle şeker üretimiyle İspanya’nın en değerli kolonilerinden biri haline geldi. Havana, Karayip ticaretinin en önemli limanlarından biri oldu.

 Bağımsızlık mücadelesi ve ABD`nin rolü 19. yüzyılda Latin Amerika’da başlayan bağımsızlık hareketleri Küba’ya da ilham verdi. On yıl savaşı sırasında, Carlos Manuel de Céspedes’in öncülüğünde İspanya’ya karşı ilk büyük isyan başladı. Bu savaş başarısız olsa da bağımsızlık fikrini güçlendirdi. José Martí ve 1895 isyanı sırasında, Kübalı aydın ve devrimci José Martí’nin önderliğinde yeni bir bağımsızlık savaşı başlatıldı. Martí savaş sırasında hayatını kaybetti, ancak mücadelesi halk arasında efsaneleşti. İspanyol-Amerikan Savaşı sırasında, ABD, Küba’daki savaşın son döneminde devreye girerek İspanya’ya savaş açtı. Savaşın sonunda İspanya Küba’dan çekildi, ancak ABD adada askeri varlık kurdu.

 ABD`nin etkisinin zirveye çıktığı ve cumhuriyet dönemine giriş sürecinde Küba, 1902’de nominal olarak bağımsızlığını kazandı, ancak Platt Ek Maddesi ile ABD’ye adada müdahale hakkı tanındı. Şeker üretimi ve ticaret büyük ölçüde ABD şirketlerinin elindeydi. Bu durum Küba’yı ekonomik ve siyasi olarak Washington’a bağımlı kıldı. 1933’te ordu darbesiyle iktidara gelen Fulgencio Batista, 1952’de yeniden darbe yaparak diktatörlüğünü ilan etti. ABD destekli Batista rejimi yolsuzluk, mafya ilişkileri ve halkın yoksulluğu nedeniyle büyük tepki çekti.

 Küba Devrimi ve Batista’ya karşı direniş asıl olarak 1950’lerin ortasında örgütlendi. Moncada Baskını (1953) sırasında, Fidel Castro ve arkadaşlarının başlattığı bu ilk girişim başarısız oldu, ancak devrim kıvılcımını ateşledi. Sierra Maestra Dağları`nda Fidel Castro, Ernesto “Che” Guevara ve Camilo Cienfuegos’un gerilla savaşı halk desteğini kazandı. 1 Ocak 1959`da Batista ülkeden kaçtı ve Castro önderliğindeki devrimciler Havana’ya girerek iktidarı ele geçirdi.

 Sosyalist Küba ve Soğuk Savaş döneminde devrim sonrası Küba radikal sosyalist reformlara yöneldi. Toprak reformu ve millileştirme süreci boyunca, ABD şirketlerinin malları kamulaştırıldı, sağlık ve eğitim ücretsiz hale getirildi. ABD, Küba’ya ekonomik ambargo uygulamaya başladı. 1961’de CIA destekli Domuzlar Körfezi Çıkarması başarısız oldu. Sovyetler Birliği’nin Küba’ya nükleer füze yerleştirmesi üzerine ABD ile SSCB arasında dünya nükleer savaşın eşiğine geldi. Küba, Angola ve Bolivya gibi ülkelerde sol hareketlere askeri ve siyasi destek verdi.

 Sovyetlerin çöküşü ile ekonomik krizin başlangıcı, 1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılması, Küba ekonomisini ağır bir krize sürükledi. Yakıt ve gıda kıtlığı, ulaşım sorunları ve elektrik kesintileri halkı zor durumda bıraktı. Ekonomiyi ayakta tutmak için turizm sektörü geliştirildi ve sınırlı özel girişimlere izin verildi. 

 Yeni dönem reformlar ve ABD ile yakınlaşma süreci sırasında ilk olarak 2008’de sağlık sorunları nedeniyle Fidel Castro görevi kardeşi Raúl Castro’ya devretti. 2014’te ABD Başkanı Barack Obama ve Raúl Castro, diplomatik ilişkilerin yeniden başlaması konusunda anlaşma sağladı. 2016’da Obama Küba’yı ziyaret eden ilk ABD Başkanı oldu. Fidel Castro 2016’da hayatını kaybetti. Raúl Castro 2018’de görevden ayrıldı ve devlet başkanlığı Miguel Díaz-Canel’e geçti. Ancak ABD ambargosu büyük ölçüde devam etmekte ve Küba hâlâ ekonomik zorluklarla mücadele etmektedir. 

 Küba tarihi, sömürgeciliğe karşı direnişin, sosyalist devrimin ve ulusal bağımsızlık arayışının simgesi olarak dünya tarihinde önemli bir yer tutar. Kolonyal dönemden devrime, Soğuk Savaş’tan günümüz reformlarına kadar Küba, sadece Karayipler’in değil, küresel siyasetin de dikkatle takip ettiği bir ülke olmaya devam etmektedir.

 Bu tarihsel yolculuk, adanın yalnızca politik değil, kültürel açıdan da benzersiz bir kimlik geliştirmesine katkı sağlamış; müziği, edebiyatı ve devrim ruhuyla tüm dünyaya ilham vermeyi sürdürmüştür. 

Asur Medeniyeti

Asur Medeniyeti 

 Asur Medeniyeti, Mezopotamya’nın kuzeyinde ortaya çıkan ve yaklaşık iki bin yıl boyunca bölgenin siyasi, ekonomik ve kültürel tarihinde önemli bir rol oynayan bir uygarlıktır. Bugünkü Irak’ın kuzey bölgeleri ile Suriye ve Anadolu’nun bazı kısımlarına kadar yayılan Asur Krallığı, askeri gücü, disiplinli ordusu, merkeziyetçi yönetim anlayışı, ticaret ağları ve görkemli şehirleriyle tanınmıştır. Bu yazıda, Asur medeniyetinin tarihsel gelişimi, kültürel ve ekonomik özellikleri, askeri yapısı ve mirası üzerinde duracağız.

 Asurlular, adını aldıkları Asur kentini merkez edinmiş bir toplumdu. Bu şehir, Dicle Nehri kıyısında, verimli topraklara ve ticaret yollarına yakın stratejik bir konumda bulunuyordu. Mezopotamya’nın kuzeyinde yer almaktaydı. Güney Mezopotamya’daki Sümer, Akad ve Babil uygarlıklarıyla sürekli etkileşim içindeydi. 

 Asur halkının kökeni Akadlılara dayandırılır. Dilleri, Sami dilleri ailesine mensuptur ve özellikle Akadca’nın bir lehçesi olan Asurca konuşmuşlardır. Zamanla yazılı kültürleri, dini inançları ve devlet örgütlenmeleri, Mezopotamya’nın genel uygarlık mirasıyla bütünleşmiştir.

 Asur tarihini üç ana döneme ayırmak mümkündür: Eski Asur, Orta Asur ve Yeni Asur. Şimdi dönem dönem inceleyelim Asur Medeniyetini.

 Bu dönemde Asur daha çok ticaret faaliyetleriyle öne çıkmıştır. Anadolu’da Kültepe (Kaniş) Karumları aracılığıyla yürüttükleri ticaret, Asurluların geniş bir ekonomik ağ kurmasına olanak sağlamıştır. Ticaret kolonileri, yazılı belgeler sayesinde bugün ayrıntılı olarak bilinmektedir. Asurlular, Anadolu’daki yerleşimlerle kalay, kumaş, değerli taşlar ve çeşitli malların ticaretini yapmışlardır.

 Bu dönemin en dikkat çekici özelliği, Asur’un henüz güçlü bir imparatorluk olmaktan ziyade, ticaretle zenginleşen bir şehir devleti görünümünde olmasıdır.

 Orta Asur döneminde krallık giderek güçlenmiş ve askeri bir yapıya dönüşmüştür. Bu dönemde krallar, merkezi yönetimi pekiştirmiş, yazılı kanunlar oluşturmuş ve ordunun gücünü artırmıştır. II. Aşšur-uballit ve I. Tukulti-Ninurta gibi krallar, Asur’un sınırlarını genişletmiş ve Mezopotamya’da etkin bir güç haline getirmiştir.

 Özellikle I. Tukulti-Ninurta, Babil’i ele geçirerek Asur’un bölgedeki üstünlüğünü göstermiştir. Orta Asur döneminde hazırlanan kanunlar, toplumsal düzeni sağlamada büyük rol oynamış, cezalar oldukça sert olmuştur. 

 Asur tarihinin en parlak ve aynı zamanda en genişleme dönemi Yeni Asur çağında yaşanmıştır. Bu dönemde Asur İmparatorluğu, Ortadoğu’nun en güçlü devleti haline gelmiştir. Başkentler sırasıyla Asur, Kalhu (Nimrud), Dur-Şarrukin (Horsabad) ve Ninova olmuştur.

 Yeni Asur’un en bilinen kralları arasında II. Asurnasirpal, III. Tiglat-Pileser, II. Sargon, Sanherib ve Asurbanipal bulunmaktadır. Bu dönemde Asur ordusu disiplinli, teknolojik açıdan gelişmiş ve acımasız bir yapıya sahipti. Demir silahların kullanımı, kuşatma teknikleri ve savaş arabaları Asur’u askeri açıdan rakipsiz hale getirmiştir.

 Ancak sert yönetimleri, sürekli savaş politikaları ve isyanlarla uğraşmaları, zamanla imparatorluğun çöküşünü hızlandırmıştır. MÖ 612’de Medler ve Babillilerin ortak saldırısıyla başkent Ninova düşmüş, Asur İmparatorluğu yıkılmıştır.

 Asur, katı bir merkeziyetçi yönetim anlayışına sahipti. Kral, “dünya kralı” ve “evrenin hükümdarı” unvanlarıyla tanrıların yeryüzündeki temsilcisi olarak görülürdü. Krallık otoritesi kutsaldı; kral hem siyasi hem dini liderdi. Ülke eyaletlere ayrılmış, eyaletler valiler tarafından yönetilmiştir. Bu valiler doğrudan krala bağlıydı. Vergi sistemi çok gelişmişti. Hem tarımsal ürünlerden hem de ticaretten düzenli vergi toplanıyordu. Asur yönetimi, fethettikleri bölgelerde halkı zorla göç ettirme (sürgün) politikası uygulamıştır. Bu yöntem, isyanları bastırmak ve kültürel bütünleşmeyi sağlamak amacıyla kullanılmıştır. 

 Asur ordusu, Antik Çağ’ın en disiplinli ve en yenilikçi ordularından biriydi. Askeri başarılarının ardında hem teknolojik hem de taktiksel gelişmeler bulunmaktaydı. 

 Demir silahların kullanımı: Asurlar, bronz yerine demirden yapılmış daha dayanıklı silahlar kullandılar.

 Savaş arabaları ve atlı birlikler: Hızlı ve etkili saldırılar için savaş arabalarını yoğun biçimde kullandılar.

 Kuşatma teknikleri: Kaleleri yıkmak için koçbaşları, surları aşmak için kuleler ve tünel kazma yöntemleri geliştirdiler.

 Psikolojik savaş: Rakiplerini korkutmak için acımasız yöntemler uyguladılar. İsyan eden halklara sert cezalar verdiler.

 Asur’un askeri disiplinine dayalı yayılmacı politikası, kısa sürede geniş bir imparatorluk kurmalarını sağladı.

 Asur ekonomisi büyük ölçüde tarım, hayvancılık ve ticarete dayanıyordu. Verimli Mezopotamya topraklarında buğday, arpa, hurma ve sebzeler yetiştiriliyordu. Anadolu ile yapılan kalay ve bakır ticareti, bronz üretimi açısından hayati öneme sahipti. Asurluların ticaret kolonileri, geniş bir coğrafyaya yayılmıştı. En meşhuru Anadolu’daki Kültepe (Kayseri yakınları) idi. Ticaretin kayıtları çivi yazılı tabletlerle tutulmuş ve günümüze ulaşmıştır. Bu tabletler, ekonomik hayat hakkında çok değerli bilgiler sunar.

 Asurlar, çivi yazısını kullanmış ve büyük bir arşiv kültürü oluşturmuştur. Özellikle Asurbanipal’in Ninova’daki kütüphanesi, antik dünyanın en büyük bilgi merkezlerinden biri olmuştur. Burada on binlerce tablet bulunmaktaydı.

 Astronomi, matematik ve tıp alanında da gelişmişlerdi. Yıldız hareketlerini gözlemleyerek takvim ve kehanetlerde bulunmuşlardır. 

 Asur dininde en büyük tanrı Aššur idi. Onun yanında Mezopotamya panteonunun diğer tanrıları da ibadet konusu olmuştur: İştar (savaş ve aşk tanrıçası), Şamaş (güneş tanrısı), Adad (fırtına tanrısı) gibi. Tapınaklar ve zigguratlar dini yaşamın merkezindeydi.

 Asur sanatının en dikkat çekici yönü, kabartmalar ve saray süslemeleridir. Askeri zaferler, av sahneleri ve dini törenler ayrıntılı kabartmalarla betimlenmiştir. Bu kabartmalar, Asur krallarının gücünü göstermek amacıyla kullanılmıştır. 

 Mimari alanda görkemli saraylar ve tapınaklar inşa etmişlerdir. Özellikle Ninova’daki Asurbanipal Sarayı, devasa boyutlarıyla ünlüdür. Ayrıca “Lamassu” adı verilen kanatlı boğa-heykelleri, saray girişlerinde koruyucu figürler olarak yer almıştır.

 Asur’un yıkılışının sebepleri çok yönlüdür: Sürekli savaş politikaları, devletin enerjisini tüketti. Baskıcı yönetim anlayışı, fethedilen halkların isyanlarını artırdı. Medler, Babilliler ve diğer güçlerin ittifakı karşısında direnemediler. MÖ 612’de Ninova’nın yıkılması, Asur İmparatorluğu’nun sonunu getirdi. Çöküşe rağmen Asur mirası, Mezopotamya kültürünün bir parçası olarak yaşamaya devam etti.

 Asur medeniyeti, Antik Çağ tarihine çok önemli katkılar yapmıştır: Askeri organizasyon ve teknolojiler, sonraki uygarlıklar için örnek oldu. Ninova Kütüphanesi sayesinde Mezopotamya kültürünün büyük bir kısmı günümüze ulaştı. Sanat ve mimarideki kabartmalar, koruyucu heykeller ve saray mimarisi sonraki medeniyetleri etkiledi. Ticaret ve hukuk sistemleri, antik dünyada ekonomik ilişkilerin gelişmesine katkı sağladı. 

 Asur Medeniyeti, Mezopotamya’nın en güçlü ve etkili uygarlıklarından biri olarak tarihte yerini almıştır. Disiplinli ordusu, merkeziyetçi yönetimi, geniş ticaret ağı ve görkemli sanat eserleriyle antik dünyanın siyasi ve kültürel yapısını derinden etkilemiştir.

 Her ne kadar sert yönetimleri ve acımasız savaş yöntemleriyle anılsalar da, bilim, sanat ve kültür alanında bıraktıkları miras, insanlık tarihine kalıcı bir katkı olmuştur. Asur’un hikâyesi, yükselişin ve çöküşün, gücün ve kırılganlığın simgesidir.

İyonya Medeniyeti

İyonya Medeniyeti

 Anadolu’nun batı kıyılarında, bugünkü İzmir, Aydın ve Muğla illerinin sahil bölgelerinde MÖ 11. yüzyıldan itibaren gelişen İyonya medeniyeti, Antik Yunan kültürünün en parlak uygarlık merkezlerinden biri olmuştur. İyonya, yalnızca siyasi ve ekonomik açıdan değil, aynı zamanda felsefe, bilim, sanat ve edebiyat gibi alanlarda da büyük bir miras bırakmış. İnsanlık tarihine yön veren önemli kişilikler dahil bir sürü önemli şahsiyet bu topraklardan çıkmıştır.

 İyonya, MÖ 1200’lerde Ege Göçleri olarak bilinen büyük hareketlilik sonucunda ortaya çıkmıştır. Yunanistan anakarasından gelen İyon kabileleri, Batı Anadolu kıyılarında verimli ovalar ve doğal limanlar bularak yerleşmişlerdir. Bu bölgede kurulan 12 büyük İyon kent-devleti, daha sonra İyon Birliği adıyla bir araya gelmiştir. Bu şehirler arasında en önemlileri Miletos, Efes, Priene, Foça (Phokaia), Teos ve Smyrna (İzmir)’dır.

 Her şehir bağımsız birer polis yapısına sahipti ve yani siyasi hükumetler bakımdan birbirlerinden ayrıydılar. Ancak ortak dini törenler, kültürel etkinlikler ve Panionion adı verilen birliği sayesinde bir bütünlük sağlanıyordu. Panionion’da Poseidon Helikonios’a adanan kutsal alan etrafında toplantılar yapılır ve önemli kararlar alınırdı.

 İyonya şehirleri, konumları sayesinde Akdeniz ve Karadeniz ticaretinde kilit rol oynamışlardır. Özellikle Miletos, yüzlerce koloni kurarak geniş bir ticaret ağı oluşturmuş; Karadeniz kıyılarından Kuzey Afrika’ya kadar etkisini yaymıştır. Zengin ticaret sayesinde şehirlerde refah yükselmiş, bu da kültürel ve bilimsel gelişmelere zemin hazırlamıştır. 

 Siyasi olarak ise İyonya şehirleri çoğunlukla aristokrat ailelerin yönetiminde bulunuyordu. Zaman zaman tiranlıklar ortaya çıksa da şehirler özgürlükçü bir yapıyı korumuş, demokratik eğilimlerin doğmasına zemin hazırlamıştır. Bu yönüyle İyonya, klasik Yunan demokrasisinin ilk adımlarının atıldığı yerlerden biri sayılabilir.

 İyonya medeniyeti, sanatta da özgün bir kimlik geliştirmiştir. Özellikle İyon düzeni adı verilen mimari tarz, zarif sütun başlıkları ve estetik yapılarıyla antik mimarinin önemli bir aşamasını temsil eder. Efes Artemision Tapınağı, bu mimarinin en görkemli örneklerinden biridir ve Antik Dünyanın Yedi Harikası arasında sayılır.

 Heykelcilikte daha natüralist üsluplar gelişmiş, insan bedeninin daha gerçekçi şekilde tasvir edilmesine öncülük edilmiştir. Ayrıca müzik, şiir ve edebiyat alanında da İyon şehirleri üretken bir merkez olmuştur.

 İyonya’nın dünya tarihine en büyük katkısı şüphesiz felsefe ve bilim alanındaki öncülüğü olmuştur. Doğa olaylarını tanrılarla açıklamak yerine akıl ve gözleme dayalı yöntemler geliştiren İyon filozofları, Batı düşüncesinin temellerini atmıştır.

 Thales (Miletos): Evrenin temel maddesini su olarak tanımlamış, matematik ve astronomiyle ilgilenmiştir.

 Anaksimandros: “Apeiron” yani sınırsız olan kavramıyla evrenin temelini açıklamıştır.

 Anaksimenes: Havanın her şeyin ana maddesi olduğunu savunmuştur.

 Herakleitos (Efes): Değişim ve akışkanlık üzerine felsefesiyle “aynı ırmakta iki kez yıkanılmaz” sözünü ortaya koymuştur.

 Hipodamos (Miletos): Şehir planlamasında ızgara sistemini geliştirmiş, modern kent tasarımının öncüsü olmuştur.

 Bu düşünürler sayesinde İyonya, mitolojik düşünceden rasyonel düşünceye geçişin en önemli merkezi haline gelmiştir.

 MÖ 6. yüzyılda Anadolu, Pers İmparatorluğu’nun egemenliği altına girdi. İyon şehirleri bu dönemde yarı bağımsız yaşamlarını sürdürdüler ancak Perslerin ağır vergileri ve siyasi baskısı İyonları rahatsız etti.

 MÖ 499’da başlayan İyonya İsyanı, bu hoşnutsuzluğun bir sonucuydu. Atina ve diğer bazı Yunan şehirlerinin desteğini alan İyonlar, Perslere karşı ayaklandılar. Ancak isyan başarısızlıkla sonuçlandı ve şehirler ağır bir şekilde cezalandırıldı. Bununla birlikte bu isyan, Yunan-Pers Savaşları’nın fitilini ateşleyerek dünya tarihini etkilemiştir.

 Her ne kadar Pers egemenliği ve daha sonra Büyük İskender’in fetihleri İyonya’nın siyasi bağımsızlığını sona erdirmiş olsa da, kültürel ve bilimsel etkisi asırlarca sürmüştür. İyonya’dan çıkan fikirler, Atina’ya, oradan da tüm Batı dünyasına yayılarak Rönesans ve modern bilim için temel kaynak haline gelmiştir.

 Bugün Batı Anadolu’da yer alan Efes antik kenti, Priene’nin ızgara şehir planı, Miletos kalıntıları ve Foça’nın izleri, İyon medeniyetinin görkemli mirasını gözler önüne sermektedir.

 İyonya medeniyeti, yalnızca Anadolu tarihinin değil, dünya uygarlığının da en parlak dönemlerinden birini temsil eder. Ticaretteki başarıları, özgün sanat anlayışları ve en önemlisi bilimi mitolojiden ayırarak akıl ve gözleme dayalı yöntemler geliştirmeleri, İyonları insanlık tarihinde özel bir yere taşımıştır. Bugün bile felsefenin, bilimin ve şehircilik anlayışının temellerinde İyonya’nın izlerini görmek mümkündür.

Lidya Krallığı

Lidya Krallığı 

 Antik çağın önemli uygarlıklarından biri olan Lidya Krallığı, Batı Anadolu’da Gediz ve Küçük Menderes nehirleri arasında kalan bereketli topraklarda kurulmuştu. Zengin doğal kaynakları, stratejik konumu ve kültürel mirası ile Lidya, tarihin akışını değiştiren medeniyetlerden biri olmuştur. Özellikle paranın icadı ile dünya tarihine yön vermiş ve ekonomik hayatın temel taşlarından birini oluşturmuştur.

 Lidya toprakları günümüzde Ege Bölgesi’nin iç kesimlerine denk gelmektedir. Başkenti, günümüzde Manisa’nın Salihli ilçesi yakınlarında yer alan Sardes (Sard) şehriydi. Lidya, M.Ö. 1200’lü yıllarda Ege Göçleri sonrasında tarih sahnesine çıkmış, M.Ö. 7. yüzyılda bağımsız bir krallık hâline gelmiştir.

 Krallığın yükselişinde en önemli etken, Gediz (Hermus) ve Küçük Menderes (Kaystros) vadilerinin sağladığı tarımsal verimlilik ve özellikle Paktolos (Sart Çayı) deresinde bulunan altın rezervleriydi. Bu kaynaklar sayesinde Lidya, yalnızca Anadolu’nun değil, tüm antik dünyanın en zengin devletlerinden biri hâline gelmiştir.

 Lidya tarihi boyunca birkaç hanedan tarafından yönetilmiştir. İlk olarak Heraklidler Hanedanı yaklaşık altı yüzyıl boyunca ülkenin başında bulunmuştur. Ardından M.Ö. 7. yüzyılda tahta çıkan Mermnadlar Hanedanı, Lidya’yı bir imparatorluk gücüne taşıdı. Bu hanedanın en bilinen hükümdarları arasında Gyges, Alyattes ve Krezüs (Kroisos) vardır.

 Gyges (M.Ö. 680-644): Lidya’nın bağımsızlığını sağlamış, sınırlarını genişletmiş ve Sardes’i görkemli bir başkent hâline getirmiştir.

 Alyattes (M.Ö. 610-560): Askeri seferlerle Lidya’yı Anadolu’nun en güçlü devleti hâline getirmiştir. Kızılırmak’ın doğusuna kadar olan topraklar Lidya egemenliğine katılmıştır.

 Krezüs (M.Ö. 560-546): Tarihte “zenginliğiyle” ün salmış kraldır. Serveti ve cömertliği dillere destan olmuş, “Krezüs kadar zengin” deyimi günümüze kadar ulaşmıştır. Ancak Krezüs döneminde Persler karşısında alınan mağlubiyet, Lidya Krallığı’nın bağımsızlığını yitirmesine yol açmıştır.

 Lidya Krallığı’nın dünya tarihine en önemli katkısı, paranın icadıdır. M.Ö. 7. yüzyılda Lidyalılar, altın ve gümüş karışımı olan elektrum adı verilen madenden ilk sikkeleri basmışlardır. Bu gelişme, ticarette takas sisteminin zorluklarını ortadan kaldırmış, alışverişi daha güvenilir ve pratik hâle getirmiştir.

 Paranın icadı yalnızca Lidya’nın değil, tüm insanlığın ekonomik hayatını köklü bir şekilde değiştirmiştir. Sardes, kısa sürede büyük bir ticaret merkezi hâline gelmiş, tüccarlar mallarını para karşılığı satmaya başlamıştır. Lidyalılar ayrıca “Kral Yolu”nu inşa ederek ticareti geliştirmişlerdir. Bu yol, Sardes’ten başlayarak Pers başkenti Sus’a kadar uzanıyor ve yaklaşık 2.700 kilometrelik bir mesafeyi kapsıyordu. Böylece Lidya, doğu ile batı arasında bir köprü görevi görmüştür.

 Lidyalılar, sanat ve mimari alanında da dikkat çekmişlerdir. Sardes’te yapılan kazılarda, görkemli tapınaklar, saray kalıntıları, hamamlar ve agoralar ortaya çıkarılmıştır. Ayrıca Lidya mezar yapıları arasında yer alan tümülüsler, kralların ve soyluların anıtsal mezarlarıdır. Bu tümülüsler büyüklükleriyle dikkat çeker ve Lidya toplumunun zenginliğini yansıtır.

 Günlük yaşamda Lidyalılar tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşırlardı. Altın işçiliği ve kuyumculuk çok gelişmişti. Lidya altın takıları, işçiliğiyle dönemin en değerli eserleri arasında sayılmaktadır. Ayrıca Lidyalılar, komşu uygarlıklarla kültürel etkileşim içerisindeydi. Yunanlarla ticari ve kültürel bağları güçlüydü, bu etkileşim sanatta da kendini göstermiştir.

 Lidya Krallığı’nın çöküşü, Pers İmparatorluğu’nun Anadolu’ya yönelik seferleriyle başlamıştır. M.Ö. 546 yılında Pers Kralı II. Kyros (Büyük Cyrus), Krezüs’ü mağlup ederek Sardes’i ele geçirmiştir. Böylece Lidya bağımsızlığını kaybetmiş ve Pers İmparatorluğu’na bağlı bir satraplık hâline gelmiştir.

 Her ne kadar siyasi olarak ortadan kalkmış olsa da Lidya’nın mirası, özellikle para ve ticaret alanında yaşamaya devam etmiştir. Persler, Lidyalıların para sistemini geliştirmiş; Romalılar ise Lidya’nın ticari ağlarını devralarak daha da genişletmiştir.

 Bugün Lidya Krallığı’nın başkenti Sardes’te yapılan arkeolojik kazılar, bu uygarlığın ihtişamını gözler önüne sermektedir. Sardes Gymnasiumu, Artemis Tapınağı ve Lidya tümülüsleri, Lidya kültürünün izlerini taşımaktadır. Ayrıca Lidyalıların icat ettiği para, dünya ekonomi tarihi açısından dönüm noktası kabul edilmektedir.

 Lidya, Anadolu’nun antik zenginliğini ve stratejik önemini yansıtan uygarlıklardan biridir. Hem siyasi hem de ekonomik başarılarıyla çağının ötesine geçmiş, bıraktığı mirasla günümüz dünyasına yön vermiştir.

 Lidya Krallığı, yalnızca Anadolu’nun değil, dünya uygarlık tarihinin de en önemli medeniyetlerinden biridir. Coğrafi avantajları, zengin doğal kaynakları, güçlü kralları ve özellikle paranın icadıyla tarihe damga vurmuştur. Bugün bile “Krezüs kadar zengin” deyimi, Lidya’nın ihtişamlı günlerini hatırlatır. Lidya Krallığı, geçmiş ile günümüz arasında köprü kuran eşsiz bir uygarlık olarak tarih sahnesindeki yerini korumaktadır.

Firig Krallığı

Firig Krallığı 

 

 Anadolu, tarih boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış bir coğrafyadır. Bu uygarlıklar arasında en çok göz çeken medeniyetlerden biri ise Firig Krallığıdır. Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasının ardından Anadolu’da siyasi boşluk yaşanmış, bu boşluğu dolduran kavimlerden biri de Frigler olmuştur. M.Ö. 12. yüzyılda Balkanlar üzerinden Trakya yoluyla Anadolu’ya gelen Frigler, kısa süre içerisinde merkezi bir krallık kurarak Anadolu’nun önemli güçlerinden biri haline gelmişlerdir.

 Frig Krallığı’nın başkenti, bugünkü Ankara’nın Polatlı ilçesi yakınlarında bulunan Gordion’dur.  Stratejik konumu sayesinde hem siyasi hem de ticari bir merkez haline gelmiştir. Gordion’da yapılan arkeolojik kazılarda, Frigler’in kültürü ve günlük yaşamına dair pek çok bulgu ortaya çıkarılmıştır. Özellikle devasa tümülüsler yani kral mezarları, Friglerin ölü gömme geleneklerini ve mimari anlayışlarını yansıtır.

 Frig tarihinin en meşhur kralı kuşkusuz Midas’tır. Antik Yunan kaynaklarında Midas, “dokunduğu her şeyi altına çeviren kral” olarak anlatılır. Bu efsane onun zenginlik ve ihtişamla özdeşleştirilmesine neden olmuştur. Gerçekte ise Midas döneminde Frigler oldukça güçlü bir siyasi yapıya sahip olmuş, kültürel ve ekonomik açıdan da zirveye ulaşmıştır. Ancak M.Ö. 7. yüzyılda Orta Asya kökenli Kimmerlerin saldırıları sonucunda Gordion büyük bir yıkıma uğramış, Midas efsanesiyle birlikte Friglerin siyasi bağımsızlığı da sona ermiştir.

 Frigler, doğa ve bereket kültüne dayalı bir inanç sistemine sahipti. En önemli tanrıçaları Kybele idi. “Ana Tanrıça” olarak bilinen Kybele, bereketin, toprağın ve doğurganlığın simgesiydi. Frigler tarıma büyük önem verdikleri için Kybele’ye tapınma, günlük yaşamlarının merkezinde yer alıyordu. Onların dini inanışları, Anadolu’da daha sonraki uygarlıklar üzerinde de etkili olmuştur.

  Frigler, sanat ve zanaat alanında oldukça ileri bir toplumdu. Özellikle ahşap işçiliği, dokumacılık ve seramik alanında büyük ustalık göstermişlerdir. Ahşap mobilyalar, süs eşyaları ve müzik aletleri Frig sanatının öne çıkan eserleridir. Müzik de Frigler için ayrı bir önem taşımıştır; kithara ve flüt gibi çalgılar yaygın olarak kullanılmıştır. Bu yönleriyle Frigler sanatsal bir uygarlık olarak da tarih sahnesinde yer almıştır.

 Frig mimarlığının en bilinen örnekleri kayalara oyulmuş anıt cephelerdir. Bunların en ünlüsü Midas Anıtı olarak bilinir. Gordion ve çevresindeki anıtsal yapılar, Frigler’in taş işçiliği konusundaki ustalığını ortaya koyar. Ayrıca büyük tümülüsler, Frig krallarının ihtişamını yansıtır. Bu yapılar günümüzde Anadolu’nun en dikkat çekici arkeolojik mirasları arasında sayılmaktadır.

 Frig Krallığı, M.Ö. 695 yılında Kimmer saldırılarıyla büyük bir darbe almıştır. Ardından bölge Lidyalıların, Perslerin ve daha sonra Makedonların egemenliği altına girmiştir. Ancak Frig kültürü tamamen yok olmamış, sonraki uygarlıklara miras kalmıştır. Özellikle Kybele kültü, Roma döneminde de devam ederek Anadolu’nun dini ve kültürel mirasında önemli bir yer edinmiştir.

 Frigler, Anadolu’nun tarihsel ve kültürel gelişiminde önemli bir rol oynamışlardır. Başkentleri Gordion’dan yayılan etkileri, hem sanatta hem de inanç sisteminde kendini göstermiştir. Midas efsanesiyle halk hafızasında yer eden Frig Krallığı, aslında yalnızca zenginlik ve ihtişamla değil; aynı zamanda sanat, mimari ve dini yaşamıyla da Anadolu medeniyetlerinin temel taşlarından biri olmuştur.

Kosta Rika`ya Bakış

Kosta Rika`ya Bakış

 Kosta Rika resmi adıyla Kosta Rika Cumhuriyeti bir Orta Amerika ülkesidir. Kosta Rika adı İspanyolca da zengin sahil anlamına gelmektedir. Kuzey de Nikaragua, Güneydoğu da Panama, Batı da büyük okyanus, Doğusunda ise Karayip Denizi vardır. Kosta Rika`nın başkenti San Hose`dir. Kosta Rika, Başkanlık sistemi ile yönetilmektedir. Devlet başkanı aynı zamanda hükümetin de başkanıdır. Devlet başkanı ve yardımcısı genel oyla doğrudan dört yıllığına halk tarafından seçilmektedir. Kosta Rika`nın yüzölçümü 51000 kilometre karesi kara 40 kilometre karesi ise sudur. Kosta Rika`nın nüfusu son güncel verilere göre 5.157.673 olarak tespit edilmiştir. Kosta Rika`daki etnik gruplar şu şekildedir, 83,6`sı beyaz veya mestizo, 6,7`si mulatto, 2,4`ü yerli 1,1`i siyah, 6,2`si diğerleridir. Resmi dini ise Katolik Hristiyan'dır. Demonimi Kosta Rika`lı olarak olarak kabul edilir. Resmi dili ise İspanyolcadır. 

 Kosta Rika tarihi oldukça zengin ve Orta Amerika’nın genel gelişim süreciyle bağlantılıdır. Kosta Rika, İspanyolların gelişinden önce Orta Amerika ile Güney Amerika kültürlerinin kesişim noktasında bulunuyordu. Bölgedeki yerli halklar tarım, avcılık ve balıkçılıkla uğraşırdı. Altın işçiliği ve seramik eserleriyle dikkat çekmişlerdir. Maya ve İnka kültürlerinden etkilenmiş olmakla birlikte tamamen onlara bağlı değillerdi.

 Kristof Kolomb 1502’de 4. seyahatinde Kosta Rika kıyılarına ulaştı. İspanyollar bölgeyi “Costa Rica” (Zengin Sahil) olarak adlandırdılar; çünkü yerli halkın altın takılarını gördüler. Ancak, bölge tropik iklim, yoğun ormanlar ve güçlü yerli direnişi nedeniyle İspanyollar için sömürgeleştirmesi zor bir yer oldu. 1560’lardan itibaren kalıcı yerleşimler kuruldu. Başkent San José’nin temelleri de bu dönemde atıldı. Kosta Rika, İspanyol sömürge sisteminde Guatemala Genel Valiliği’ne bağlıydı. Ancak ekonomik olarak yoksul bir eyalet sayılıyordu, büyük madenleri yoktu. Bu yüzden diğer kolonilere göre daha bağımsız ve eşitlikçi bir toplumsal yapı gelişti.

 15 Eylül 1821’de Orta Amerika’daki diğer bölgelerle birlikte Kosta Rika da İspanya’dan bağımsızlığını ilan etti. Önce kısa süreyle Meksika İmparatorluğu’na katıldı, ardından Orta Amerika Birleşik Eyaletleri içinde yer aldı. 1838’de bu federasyon dağıldı ve Kosta Rika tamamen bağımsız bir devlet oldu.

 19. yüzyılda kahve ve muz ekonomisi gelişti. Bu ürünler Kosta Rika’nın dış ticaretinde önemli hale geldi. 1856’da Amerikalı maceracı William Walker, Orta Amerika’yı işgal etmeye çalıştı. Kosta Rika ordusu onu yenilgiye uğratarak bağımsızlığını korudu. Bu dönemde ülke, Latin Amerika’nın pek çok yerinde görülen diktatörlüklere kıyasla daha istikrarlı bir siyasal yapı sergiledi.

 1948’de kısa süreli bir iç savaş yaşandı. Bu savaş, ülke tarihindeki en büyük iç çatışmadır. Savaşın ardından José Figueres Ferrer öncülüğünde ordu tamamen kaldırıldı (1949). Bu karar Kosta Rika’yı Latin Amerika’da farklı bir konuma getirdi. Sosyal reformlar, eğitim ve sağlık yatırımlarıyla ülke bölgede istikrarlı ve demokratik bir yapıya kavuştu.

 Kosta Rika, Orta Amerika’nın en istikrarlı, en demokratik ve en barışçıl ülkelerinden biridir. “Ordu yerine eğitim” politikasıyla tanınır. Doğal yaşamı koruma ve ekoturizm konusunda dünya çapında örnek bir ülke haline gelmiştir.

Kanada`ya Bakış

Kanada`ya Bakış

 Kanada Kuzey Amerika Kıtası`nın kuzeyinde yer alan Kanada, yüzölçümü açısında dünyanın ikinci büyük ülkesidir. Yaklaşık Avrupa kıtasının tamamı kadar bir alan kaplar. Kanada`nın başkenti ve idari merkezi Ottava`dır. Kanada`nın yönetim biçimi anayasal monarşidir. Kanada`da, Kral ve ya Kraliçe Devlet Başkanı Başbakan ise hükumet başkanı olarak kabul edilir. Kanada Parlamentosu, Kanada Hükümdarı yani Kral ve Kraliçeyi temsilen o görev genel vali elindeki, senato ve avam kamarasından oluşur. Kanada`nın resmi dilleri arasında İngilizce ve Fransızca kullanılır. Kanada`nın nüfusu ise 2025 son verilerine göre 40.205.346 kişiden oluşur.

 Kanada tarihi, Farklı yerli toplulukları binlerce yıllık geçmişinden başlayıp Avrupa sömürgeciliğiyle şekillenmiş bir bölgedir. Ardından bağımsızlık ve modern devletleşme süreciyle devam eden zengin bir tarihtir.

 

 Kanada`nın tarihi boyunca Avrupalıların gelişinden çok önce başlar. İlk yerleşimler 12000 yıl öncesine kadar gider. İnuitler, Cree, Haida, Mi`kmaq, Huran ve Iroquois gibi bir çok yerli topluluk, bölgenin farklı coğrafyalarında avcılık, balıkçılık ve tarıma dayalı yaşam sürdü. Bu halkların güçlü kültürel gelenekleri, ticaret ağları ve toplumsal yapıları vardı.

 1497 yılında Jhon Cabot`un  keşifleri ile Avrupa`nın ilgisi arttı, 1608 yıllın da Samuel de Champlain, Quebec şehrini kurarak Fransız Kanadası`nın temellerini attı. 17. ve 18. yüzyıllarda Fransa ile İngiltere, Kuzey Amerika`da üstünlük mücadelesi verdi. Kürk ticareti, sömürge ekonomisinin temeliydi. Yedi Yıl Savaşı [1756-1763] sonucunda İngiltere, Fransa`ya karşı galip geldi. 1763 Paris Antlaşması ile Kanada`daki Fransız topraklarının  çoğu İngiltere`ye geçti.

 

 İngiltere yönetimi altında Fransız kökenli Katolik nüfus ile İngiliz kökenli Protestan nüfus bir arada yaşamaya başladı bu süreçte 1791`de Quebec  ikiye ayrıldı. Aşağı Kanada Fransız ağırlıklı. Yukarı Kanada ise İngiliz ağırlıklı idi. Bu dönem de Amerikan Bağımsızlık İlanı sonucunda İngiltere`ye sadık kalan "Loyalistler" Kanada`ya  göç etti.

 1812 savaşı süresince ABD ile İngiltere arasında yapılan önemli bir savaş, Kanada toprakları savaşın önemli sahnesi oldu. 1867`de ise İngiliz Kuzey Amerika Yasası ile Kanada Konfederasyonu kuruldu. İlk dört eyalet ise Ontario, Quebec, New Brunswick ve Nova Scotia idi. Zamanla Manitaba, British Columbia, Alberta ve diğer eyaletler konfederasyona katıldı.

 I. Dünya Savaşı`nda Kanada, İngiltere yanında savaştı. Vimy Ridge Zaferi, Kanada`nın ulusal kimliğini güçlendirdi. II. Dünya Savaşı'nda da etkin bir rol oynadı. 1931 Wesminster statüsü ile Kanada`da yasama organı bağımsızlığını kazandı. 1982`deki anayasa ile Kanada, tamamen bağımsız hale geldi ve kendi anayasasını İngiltere`den devraldı. 

 Bugün Kanada`da 10 eyalet ve 3 bölgeden oluşan bir, parlamenter demokrasi ve anayasal monarşi ile yönetilen bir ülkedir. Yerli Halkların hakları, çok kültürlülük ve federal yapısı, Kanada`nın modern kimliğini belirleyen unsurlar arasındadır.

Hitit Uygarlığı

Hitit Uygarlığı

 Hititler M.Ö.1600 yılları arasında Anadolu`da hüküm sürmüş bir imparatorluktur. Yüksek kalite de demir ürünler işlemişler, fırtına tanrılarına tapmışlar, krallarını bölgelere atadıkları özerk yetkililer aracılığı ile yönetmişlerdir. Hitit Avrupa kökenli bir halktır. Anadolu`ya göç ederek yerli Hatti topluluklarıyla kaynaşmışlardır. İlk başkentleri Kuşşara iken daha sonra imparatorluğun merkezi Hattuşaş olmuştur ve kaynaklara göre, günümüzde Çorum`un Boğazköy yakınlarındadır. Hattuşaş korunaklı bir merkez olmuştur.

 Kurucu kral olarak genelde I. Hattuşili kabul edilir. En parlak dönemlerini II. Murşili, I. Şuppiluiuma ve III. Hattuşili zamanında yaşanmıştır. Mısır`la yaptıkları Kadeş Savaşı [M.Ö. 1274] tarihte bilinen en büyük savaşlardan biridir. Bu savaş sonrasında imzalanan Kadeş Antlaşması, tarihinin bilinen ilk yazılı barış antlaşması olarak kabul edilir.

 Hititler, merkeziyetçi ama soyluların da etkili olduğu bir yönetim biçimine sahipti. Kral aynı zamanda başkomutan başrahip ve en yüksek yargıçtı. Devlet yönetiminde "panku" adı verilen bir soyluların idaresinde olan soylular meclisi de etkili olabiliyordu.

 İnançları çok tanrılı bir dindir. Bu yüzden kendilerine "Bin Tanrılı Halk " denmiştir. Anadolu`nun yerli tanrılarını kendi tanrılarıyla birleştirerek geniş birleştirerek geniş bir panteon oluşturmuşlardır. 

 Güneş Tanrıçası, Fırtına Tanrısı, Bereket Tanrıçaları en önemli ilahlar arasındadır. Yazılı kültürde çivi yazısını ve yerli hiyeroglif yazısını kullanmışlardır. 

 Hititler`de kanunlar insancıl bir karakter taşır. Örneğin, bir çok suçun cezası ölüm değil, tazminattır. Kadınlar toplumsal hayatta önemli bir konuma sahipti. Kraliçeler "tavananna" devlet yönetiminde etkin rol oynadı.

 Tarım ve hayvancılık temel ge3çim kaynaklarıydı. Ayrıca maden işlemeciliğinde de ileri seviyededirler. Hitit ordusu özellikle savaş arabaları ile ünlüydü. Bu teknoloji sayesinde dönemin süper güçleri arasında sayıldı. 

 M.Ö. 1200`lerde "Deniz Kavimleri" göçleri ve iç karışıklıklar sonucu Hitit İmparatorluğu yıkıldı. Ancak Anadolu`nun Güneyinde ve Suriye`de "Geç Hitit Devletleri" adı verilen küçük krallıklar varlıklarını sürdürdü.

 Hititler, Anadolu`nun tarihi açısından kazandırdığı en önemli uygarlıklardan biri olup tarih, hukuk, diplomasi ve kültür alanlarında kalıcı izler bırakmışlardır.

Jamaika`ya Bakış

Jamaika`ya Bakış

 Jamaika Orta Amerika`da Karayip Denizinde bulunun bir ada ülkesidir. Jamaika, Küba`nın güneyinde yer almaktadır. Jamaika`nın başkenti Kingston`dur. Ayrıca Jamaika, İngiliz Milletler Topluluğu üyesi ve parlamenter demokratik sisteme sahip anayasal monarşidir. Devlet Başkanı İngiltere Kralı III. Charles`tir. Jamaika`da Başbakanın tavsiyesi ile atanan bir Genel Vali vardır. Jamaika`da resmi dil İngilizcedir. Ama çoğu İngilizce bazlı bikreol dil olan Jamaika`da patoisi konuşulmaktadır. Jamaika`nın olağan nüfusu bir ada ülkesi olmasına rağmen iyidir. 2.836.663 nüfusu vardır 2025 geneli ile Jamaika ön plana çıkıyor. Etnik gruplar bakımından yüzde 91,2`si siyahi, 6,2`si çok ırklı ve 2,6`sı diğerlerini kapsar. Demonimi ise Jamaikalı olarak geçer.

 Jamaika tarihi oldukça zengin bir geçmişi vardır. Jamaika`nın ilk sakinleri, M.Ö. 600 civarında adaya gelen Arawak ve taino yerlileri. Bu halk tarım yapıyor, balıkçılıkla uğraşıyor ve barışçıl bir yaşam sürüyordu. Adaya Xaymaca yani "adalar ve sular ülkesi" adını vermişlerdir.

 Kristof Kolomb, 1494`te Jamaika`ya ulaştı ve burayı İspanya adına sahiplenmiş oldu. İspanyollar adaya yerleşti ve Avrupalı hastalıkları yüzünden yerlilerin çoğu kısa süre de  yok oldu. Yerli nüfusun azalması üzerine İspanyollar, Afrika`dan köleleştirilmiş insanlar getirdi. 

 1655`te İngilizler Jamaika`yı İspanyollardan aldı. Ada, kısa sürede İngiliz kolonilerinin en önemli şeker üretim merkezi haline geldi. Yüzbinlerce Afrikalı köle, şeker kamışı tarlalarında ağır şartlarda çalıştırdı. Kaçan köleler dağlarda Maroon toplulukları kurarak İngilizlere karşı direniş gösterdi. 1807`de İngiltere köle ticaretini 1834`te ise köleliği tamamen kaldırdı.

 Köleliğin kaldırılmasından sonra ekonomik krizler ve toplumsal huzursuzluklar arttı. 1865`te Morant Bay Ayaklanması, yoksul halkın adalet ve eşitlik talebinin simgesi oldu. Bu olaydan sonra Jamaika doğrudan İngiliz Kraliyetinin kolonisi haline getirildi.

 1930`larda işçi grevleri ve sosyal hareketler başladı. 1938`de [PNP] kuruldu ardından [JLP] ortaya çıktı. 1958-1962 arasında Jamaika Batı Hint Adaları Konfederasyon`nun bir parça oldu. 6 Ağustos 1962`de Jamaika bağımsızlığını ilan ederek İngiliz Milletler Topluluğu içinde egemen bir devlet oldu.

 Jamaika bağımsız bir anayasal monarşi olarak İngiltere Kralı sembolik bir devlet başkanı olarak kabul edilir. 1970`ler ve 80`lerde ekonomik krizler, işsizlik ve şiddet sorunları yaşandı. Dünyada Jamaika denince akla, gae müziği ve Bob Marley gibi sanatçılar gelir. Günümüzde Jamaika, Karayiplerin kültürel açıdan en etkili ülkelerinden biri olup turizm ve müzikle tanınmaktadır.

Nogay Hanlığı

Nogay Hanlığı

 Nogay Türkleri Kuzey Kafkasya da yaşayan Nogay Türkleri Kıpçak grubuna bağlı bir Türk topluluğudur. Bazı araştırmacılar Nogayların Uz, Peçenek, Kıpçak ve Özbek kitleleri ile çeşitli Türk boylarından türediğini belirtmektedirler. 

 Nogay dilini konuşurlar ve Nogay Ordası`nı oluşturan çeşitli Moğol ve Türk boylarının torunlarıdırlar. Özetle hanedan Cengiz Han`a dayanır. Ama nüfus Türk'tür diyebiliriz. Dönemin en güçlü devletlerinden biridir. Ruslarla Mücadelelerinden önce ipek yolunu da kontrol ettiğinden Kazan`dan sonraki ikinci ticaret merkezi haline gelmiştir. Bu da hem stratejik hem de ekonomik bir üst durumundadır.

 Nogay Hanlığı 15. yüzyılda Altın Orda`nın zayıflamasıyla ortaya çıkan göçebe bir hanlıktır. Adını Altın Orda`nın ünlü komutanı Nogay Han `dan alır.  Mangıt boyu önderliğinde toplanan göçebe gruplar 15. yüzyılın ortalarında Nogay Hanlığı`nı oluşturur. Başlangıçta Altın Orda`ya bağlı gibi görünseler de zamanla bağımsız bir siyasi oluşum haline geldi. 

 Hanlık, klasik Türk - Moğol geleneğinde olduğu gibi han tarafından yönetilirdi. Ancak Nogay Hanlığı`na boy beyleri [biyler] çok güçlüydüler. Han`nın otoritesi sınırlı kalıyordu. Konar - Göçer yapıları nedeniyle merkezi bir idareden çok federatif bir beylikler birliği görünümündeydi.

 Halkı çoğunlukla göçebe ve yarı göçebe Türk boylarından oluşuyordu. Hayvancılık temel geçim kaynağıydı. Hazar ve İdil Nehirleri çevresinde ticaret yollarını kontrol etmeleri onlara gelir sağlıyordu.

 Güneyinde Kırım Hanlığı ve Osmanlı Devleti ile hem dostane hem de çatışmalı ilişkiler yaşandı. Doğuda Kazaklar ve Nogaylarla akraba  göçebe topluluklarda sık sık mücadele ettiler. Rusya`nın güçlenmesiyle özellikle 16. yüzyıldan itibaren Rus Çarlığı ile yoğun mücadeleye girdiler.

 16. yüzyılda Rusların İdil havzasına ilerlemeleri üzerine hanlık zayıflamaya başladı. 1556`da Astrahan Hanlığı`nın Ruslarca ele geçirilmesi Nogayların ekonomik gücünü sarstı. Nogay boyları arasında bölünmeler oldu bir kısmı Osmanlı`ya bağlı Kırım Hanlığı`na sığındı bir kısmı Rus hakimiyetine girdi. 16. yüzyıldan itibaren Nogay Hanlığı Tarihi sahnesinden silinerek küçük Nogay grupları halinde dağıldı.

 Nogay Hanlığı`nın önemi Altın Orda sonrası ortaya çıkan önemli göçebe Türk Hanlıklarından biridir. Osmanlı ve Kırım Hanlığı ile yakın ilişkiler kurarak Osmanlı - Rus rekabetinde etkili bir güç olmuştur. Bugün Rusya Federasyonu içinde yaşayan Nogay Türkleri, bu hanlığın mirasçılarıdır.   

Honduras`a Bakış

Honduras`a Bakış

 Honduras Orta Amerika`da bir demokratik cumhuriyettir. Belize [Britanya Honduras'ı] olarak geçerken Honduras ise İspanyol Honduras'ı olarak adlandırılır. Batısında Guatemala, Güneybatısında El Salvador ve Güneydoğusunda Nikaragua bulunur.

 Resmi dili İspanyolcadır. Tanınan diğer diğer diller ise Garifua, İngilizce, Miskitoca ve diğer yerel diller. Etnik gruplar arasında yüzde doksan Mestizo, yüzde yedi Honduras Kızılderilileri, yüzde iki siyahi ve yüzde bir beyaz olarak şekillenmiştir. Denonim ise Honduraslılardan oluşur. Hükümet sistemi anayasal cumhuriyettir.

 Yüz ölçümü toplam 112.492 kilometrekaredir. Honduras nüfusu 2025 verilerine göre 11.041.483`tür. Gittikçe küçülmekte olan bir nüfus endeksi görülüyor. Son verilerde 2025`te doğum oranı yüzde 1,66 olarak gözlemlenmiştir. Birden yükselip birden durağan hale gelmiştir. 

 Honduras tarihi oldukça köklü ve karmaşık bir tarihtir. Hem antik maya izleri hem de İspanyol sömürge döneminin kültürel ve tarihi izlerini taşımaktadır. Honduras topraklarında büyük oranda maya uygarlığı içinde önemli bir yer tutuyor. Özellikle Copan şehri M.S. 5 - 9. yüzyıllarda büyük bir kültürel merkezdir. Burada matematik, astronomi ve yazı sistemi geliştirildi.

 Kristof Kolomb 1502 yılında dördüncü seferinde Honduras kıyılarına ulaştı. 1524`te Hernan Cortes`in adamları bölgeyi ele geçirmeye başladı. Özellikle yerlilerin sert direnişleri olmuştur. Honduras Yeni İspanya Genel Valiliği`ne bağlandı. Altın ve Gümüş madenleri çıkarıldı, yerliler encomerinda siatemi ile çıkarılmıştır. 

 1821`de Orta Amerika`nın diğer bölgeleriyle birlikte İspanya`dan bağımsızlığını ilan etti. Kısa bir süreliğine Meksika İmparatorluğu`na katıldı. 1923`te Orta Amerika Federal Cumhuriyeti`nin bir parçası oldu. 1838`de Federasyon dağılınca Honduras bağımsız bir cumhuriyet haline geldi.

 19. Yüzyıl boyunca siyasi istikrarsızlık ve iç savaşlar yaşandı. 19. yüzyılın başlarında bazı Amerikan şirketleri muz ticaretini kontrol etti. Bu durum Honduras`ı muz cumhuriyeti olarak anılır hale getirdi. Ekonomisi büyük ölçüde tek ürüne bağlı hale geldi.

 20. Yüzyılda ise sık sık askeri darbeler oldu. ABD ülkedeki çıkarlarını korumak için ülkeye defalarca destek gönderdi. 1969`da El Salvador'la çıkan futbol savaşı dört gün sürdü ama iki ülke arasında sorunlar yıllarca devam etti.

 1980`den itibari ile demokrasiye geçiş adımları atıldı. Ancak yoksulluk, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suç ciddi sorunlar yaratmaya devam etti. 2009`da başkan Manuel Zelaya bir darbe ile görevden uzaklaştırıldı. Sonraki yıllarda siyasi istikrarsızlık sürdü. Günümüz de Honduras, Orta Amerika`nın en yoksul fakat kültürel açıdan zengin ülkelerinden biridir. 

Urartu Krallığı: Doğu Anadolu’nun Gizemli Medeniyeti

Urartu Krallığı: Doğu Anadolu’nun Gizemli Medeniyeti

 

 Urartu Krallığı, M.Ö. 9. yüzyılda Doğu Anadolu Bölgesi’nde ortaya çıkmış, güçlü yapısı ve görkemli kültürüyle dikkat çeken bir uygarlıktır. Urartu Krallığı Van Gölü ve çevresinde kurulmuştur. Aynı zamanda Asur İmparatorluğu ile olan rekabetiyle de tanınır. Urartular, hem siyasi hem de kültürel açıdan bölgenin tarihine damga vurmuş, izleri günümüze kadar ulaşmış önemli bir topluluktur.

 Urartu Krallığı’nın ortaya çıkışı, Asur kaynaklarında “Nairi Ülkeleri” olarak anılan beyliklerin birleşmesiyle olmuştur. M.Ö. 9. yüzyılın başlarında I. Sarduri, Van merkezli güçlü bir devlet kurarak Urartu tarihinin temellerini atmıştır. Başkent Tuşpa (günümüzde Van Kalesi’nin bulunduğu yer), hem stratejik hem de kültürel bir merkez konumundaydı. Krallar, güçlü bir merkeziyetçi yönetim anlayışı benimsemiş, geniş bölgelerdeki kaleleri ve tapınaklarıyla otoritelerini pekiştirmişlerdir. 

 Urartular, savaşçı kimlikleriyle de dikkat çekmektedir. Özellikle demir silah kullanımı ve iyi organize olmuş orduları sayesinde Orta Doğu’nun önemli güçlerinden biri haline geldiler. Krallık büyük ölçüde, Kafkaslardan Kuzey Suriye’ye, İran platosundan Fırat Nehri’ne kadar geniş bir coğrafyaya hâkim oldu.  Asurlularla sık sık karşı karşıya gelmelerine rağmen uzun süre bölgedeki varlıklarını sürdürmeyi başardılar.

 Urartu ekonomisinin temellerinin büyük kısmı tarım ve hayvancılık oluşturuyordu. Dağlık coğrafyada tarımı kolaylaştırmak için sulama kanalları inşa etmişlerdir. Bugün bile Van çevresinde kullanılan bazı su kanallarının temelleri Urartulara aittir. Ayrıca maden işçiliğinde oldukça ileriydiler. Özellikle mermer yapımında, mezar yapımında, dağın üstünden kaleler inşa ederek bu konuda ustalaşmıştır. Ayrıca Demir, bakır ve bronzdan yaptıkları eşyalar, onların teknik becerilerini gözler önüne serer. 

 Urartu dini, çok tanrılı bir yapıya sahipti. En önemli tanrıları savaş tanrısı Haldi’ydi. Ona adanan tapınaklar, krallığın dört bir yanına inşa edilmiştir. Urartu yazısı ise çivi yazısına dayalı olup, genellikle taş anıtlar ve kitabelerde kullanılmıştır. Bu yazıtlar, kralların seferlerini, başarılarını ve tanrılara adadıkları sunuları ayrıntılı biçimde anlatır.

 Urartular, mimari ve sanat alanında da ileri bir uygarlıktı. Deminde bahsettiğim gibi Kale ve sur inşasında taş işçiliği dikkat çekicidir. Ayrıca tunçtan yapılmış kazanlar, kemerler ve süs eşyaları onların estetik anlayışını ortaya koyar. Özellikle Van Kalesi ve çevresindeki anıtsal yapılar, Urartuların mühendislik bilgisini gösteren örneklerdir.

 Ayrıca Babil kaynklarında da İskit akınlarının Urartuları zayıflattığı desteklenir. M.Ö. 612`den itibaren herhangi bir etki göstermeyen Urartular, M.Ö.590 yılında İran`dan gelen Medler tarafından yıkıldı. Ancak bıraktıkları kaleler, yazıtlar ve kültürel miras sayesinde Anadolu’nun en parlak uygarlıklarından biri olarak hatırlanırlar. Günümüzde yapılan arkeolojik kazılar, Urartu kültürünün zenginliğini gözler önüne sermeye devam etmektedir.

 Sonuç olarak, Urartu Krallığı askeri gücü, gelişmiş tarım sistemleri, görkemli yapıları ve kültürel zenginliğiyle Doğu Anadolu’nun kadim tarihine ışık tutmaktadır. Onların bıraktığı izler, yalnızca bölgesel değil, dünya tarihi açısından da büyük bir öneme sahiptir.