Nevşehirli Damat İbrahim Paşa (1660 - 1730) Osmanlı Tarihi'nin Lale Devri olarak bilinen döneminde baş karakterler arasında yer almaktadır. III. Ahmet Döneminde 13 yıl boyunca (1718 - 1730) sadrazamlık yapmış, Osmanlı Devleti yapısında barış, sanat, mimari ve modernleşme alanlarında önemli değişiklikler yapmıştır. Bu barış süreci halkın tepkisi ile sonuçlanan Patrona Halil İsyanı ile son bulmuştur.
Hayatı ve Yükselişi
İbrahim Paşa 1660 yılında günümüzdeki Nevşehir İlinde Dünya'ya gelmiştir. Medrese eğitimi aldıktan sonra sarayda çeşitli yerlerde görev almaya başlamış zekâsı ve kabiliyeti ile dikkat çekmiştir. 1717'de Sultan III. Ahmet'in kızı Fatma Sultan ile evlenerek "damat" ünvanı almış, ertesi yıl da sadrazam olmuştur.
Lale Devri'nin Baş Mimarı
1718'de imzalanan Pasarofça Antlaşması ile Avusturya ve Venedik'le savaş sona erdi. Bu barış ortamı Damat İbrahim Paşa'nın kültürel ve yapısal reformlara gitmesine zemin hazırladı. Bu dönem Lale Devri olarak tanımlanır.
Eğitim ve Matbaa Reformları
1727'de İbrahim Müteferrika ile birlikte ilk Türk Matbası kuruldu. Eğitimli bürokratlar yetiştirmek için yeni mektepler açtı. Avrupa tarzı kitaplar bastırıldı ve bilimsel gelişmeler Osmanlı'ya aktarılmaya başladı.
İmar Şehirleşme Faliyetleri
İstanbul'da birçok sebil, çeşme, köşk ve bahçe inşaat ettirdi. Şu yollar, köprüler ve saraylar yaptırarak İstanbul'un çevresini değiştirdi.
Dış İlişkiler ve Diplomasi
Fransa, Avusturya ve Lehistan'a elçiler gönderdi. Batı teknolojisi ve yaşam tarzına duyulan ilgi, diplomatik ilişkilerle pekiştirildi. Ancak bu batı hayranlığı, halk ve ulema nezdinde hoşnutsuzluk yarattı.
Ekonomi ve Ticaret
Lale Devri'de zenginleşen bir tüketim çevresi oluştu. Lüks tüketim, gösterişli hayatları halktan tepki çekti. Ticaret geliştirmek istesede ekonomik bir sonuç yaratmadı.
Patrona Halil İsyânı ve Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın İdamı
Lüks yaşam tarzı ve saraya yakın zümrenin gösterişli eğlenceleri, toplumun yoksul kesimini incitmiş matbaanın kurulması bazı çevrelerce tepkiler yaratmıştır. Bu durum toplumsal huzursuzluk yarattı. Bu rahatsızlıklar eski bir yeniçeri olduğu iddia edilen Patrona Halil önderliğinde 1730 yılında büyük bir ayaklanmaya dönüştü. Ayaklanma kısa sürede İstanbul'un büyük bir kısmının etkisine aldı. 1730 yılında Sultan III. Ahmet isyancıların isteklerini karşılamak zorunda kaldı. Sonunda ise Topkapı Sarayı'nda Babüssade Kapısı önünde Damat İbrahim Paşa'yı boğdurarak idam ettirdi. Cesedi isyancılara teslim edildi. Lale Devri'nin sonunu getiren simge bir olay olarak göze çarpmaktadır.
Mirası
Bugün Nevşehir'de yaptırdığı, cami, medrese, hamam ve kütüphane gibi eserler halen ayaktadır ve onun ismini yaşatmaktadır.
Kaynakça
Kitaplar
1. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi, IV. Cilt: Karlofça Antlaşmasından XVIII. Yüzyıl Sonuna Kadar. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
2. Ortaylı, İlber. Osmanlı’yı Yeniden Keşfetmek. Timaş Yayınları, İstanbul, 2006.
3. Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.
4. Shaw, Stanford J. & Shaw, Ezel Kural. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Cilt 1. E Yayınları, İstanbul, 1982.
5. Yılmaz, Coşkun. Osmanlı’da Eğitim ve Modernleşme. Kronik Kitap, İstanbul, 2019.
Makale ve Tezler
6. Çetin, Sibel. “Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Dönemi Yenilikleri ve Lale Devri.” Sosyal Bilimler Dergisi, 2014.
7. Eren, Hakan. Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın Hayatı ve Lale Devri (1718-1730). Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007.
8. Karatepe, Ersin. “Lale Devri ve Osmanlı Batılılaşması.” Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, Sayı 23, 2010.
İnternet Kaynakları
9. TDV İslâm Ansiklopedisi. "Damat İbrâhim Paşa (Nevşehirli)."
https://islamansiklopedisi.org.tr/damat-ibrahim-pasa
10. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Lale Devri ve Damat İbrahim Paşa.”
https://kulturportali.gov.tr
